Beta-karoten to jeden z najlepiej poznanych barwników roślinnych. Naturalnie występuje w warzywach i owocach o intensywnie pomarańczowym kolorze – marchewce, dyni, batatach, morelach czy mango.

Choć to jedna z cech, od których najczęściej zaczyna się charakterystykę tego związku, to jednak nie barwa jest jego największą zaletą. Coraz więcej badań wskazuje na korzystne efekty diety bogatej w karotenoidy oraz potencjał ich suplementacji.

Jak dokładnie działa beta-karoten? Jakie funkcje pełni w organizmie? Jakie efekty może przynieść suplementacja tego związku i na co zwrócić uwagę przy wyborze preparatu?

Beta-karoten pod lupą – czym jest ten związek i co łączy go z witaminą A?

Beta-karoten należy do karotenów – podgrupy karotenoidów – już we wstępie wspomnianej grupy barwników roślinnych odpowiedzialnych za pomarańczowe, żółte i czerwone odcienie owoców oraz warzyw. [1]

Beta-karoten (C₄₀H₅₆) ma postać cząsteczki o długim łańcuchu węglowym z licznymi podwójnymi wiązaniami. Dzięki takiej budowie związek zaliczany jest także do bardzo silnych przeciwutleniaczy – struktura nadaje mu zdolność neutralizowania wolnych rodników (a więc także właściwości antyoksydacyjne). [1, 2]

Najważniejszą cechę beta-karotenu określa jednak jego druga nazwa – prowitamina A. Związek w jelicie cienkim może zostać przekształcony w retinol – aktywną formę witaminy A. Organizm sam reguluje tempo tego procesu i dostosowuje je do bieżącego zapotrzebowania. [3-5] To bardzo ważna zależność – to ona stanowi podstawę twierdzeń o bezpieczeństwie suplementacji i bardzo niskim ryzyku przedawkowania.

Jakie są funkcje beta-karotenu w organizmie?

• Jest źródłem witaminy A – niezbędnej dla prawidłowego widzenia, wzrostu i różnicowania komórek. [6]
• Wzmacnia ochronę antyoksydacyjną – neutralizuje nadmierne ilości reaktywnych form tlenu. [5]
• Wspiera odporność – poprzez pośredni udział w powstawaniu, funkcjonowaniu i komunikowaniu się komórek układu immunologicznego. [5, 7]
• Wpływa na zdrowie skóry – uczestniczy w procesach regeneracji nabłonka i wzmacnia ochronę przed niekorzystnym działaniem promieniowania UV. [1, 3, 6]

Metabolizm i biodostępność beta-karotenu

Beta-karoten należy do grupy związków rozpuszczalnych w tłuszczach. Organizm lepiej go wykorzystuje, gdy pojawia się w posiłku razem z produktami bogatymi w zdrowe tłuszcze – oliwą z oliwek, olejem rzepakowym, orzechami czy awokado. To podstawowy warunek lepszej biodostępności. [4, 6]

Po spożyciu beta-karoten trafia do jelita cienkiego, gdzie ulega przemianom pod wpływem enzymów BCO1 (β-carotene oxygenase 1) i BCO2 (β-carotene-9’,10’-oxygenase 2). Na tej drodze powstają cząsteczki retinalu, które następnie mogą zostać przekształcone w retinol. [1, 4, 7]

• Jak już wspominaliśmy, proces konwersji nie jest stały i zależy od aktualnych potrzeb organizmu. Jeśli poziom witaminy A jest prawidłowy, tempo przemiany beta-karotenu spada, a większa część związku krąży we krwi jako antyoksydant. [1]

Na biodostępność beta-karotenu z żywności wpływa kilka czynników:

• forma podania – rozdrobnione produkty (np. w zupie krem) dostarczają więcej przyswajalnego beta-karotenu niż surowe, chrupane warzywa; [8, 9]
• obróbka termiczna – krótkie gotowanie lub pieczenie ułatwia enzymom dostęp do cząsteczek barwnika; [9]
• indywidualne predyspozycje – warianty genu BCO1 mogą różnicować tempo przemiany beta-karotenu w witaminę A. [10]

Zapotrzebowanie na witaminę A dla osób dorosłych wynosi 700 μg RAE (retinol activity equivalents – równoważnika retinolu)/dzień w przypadku kobiet i 900 μg RAE/dzień w przypadku mężczyzn. [11]

U większości osób dieta bogata w warzywa i owoce zapewnia jej odpowiedni poziom. Wskazania do suplementacji jej aktywnej formy zdarzają się rzadko. Nadmiar retinolu może być szkodliwy, dlatego w tym temacie zaleca się zachowanie wyjątkowej ostrożności. [11]

Jak jednak ma się do tego przyjmowanie preparatów z beta-karotenem? Tutaj sprawa prezentuje się inaczej. Co mówią badania?

Suplementacja beta-karotenu – przyjrzyjmy się najnowszym odkryciom

Jednym z najlepiej udokumentowanych efektów jest udział beta-karotenu w profilaktyce chorób oczu. W badaniu AREDS stosowano 15 mg beta-karotenu dziennie w połączeniu z witaminami C i E oraz cynkiem. U osób z pośrednim i zaawansowanym zwyrodnieniem plamki żółtej stwierdzono wolniejszą progresję choroby oraz mniejsze pogarszanie się ostrości wzroku. [12]

• W drugiej edycji badania potwierdzono obserwacje, choć w nowszych formułach beta-karoten zastąpiono luteiną i zeaksantyną ze względu na ryzyko zdrowotne – to aspekt, o którym także należy wspomnieć. U palaczy oraz osób z ekspozycją na azbest suplementy beta-karotenu zwiększały ryzyko raka płuca. U pacjentów bez narażenia na te czynniki przyniosły korzyści. Świadome podejście do suplementacji jest podstawą bezpieczeństwa i uzyskania możliwie najlepszych efektów. [13]

Interesujące wyniki dotyczą również wpływu suplementacji na funkcje poznawcze. Przegląd badań opublikowany w 2023 roku wskazuje, że korzyści pojawiają się głównie przy długotrwałym i regularnym przyjmowaniu beta-karotenu. [14, 15]

• W dużym badaniu z zastosowaniem dawki 50 mg tego związku w schemacie naprzemiennym (średnio około 25 mg dziennie) u starszych uczestników obserwowano wolniejsze tempo pogarszania się pamięci i ogólnej sprawności poznawczej. [14]

W publikacjach pojawiają się również dowody, które odnoszą się do zdrowia skóry. Randomizowane badania kliniczne pokazują, że suplementacja beta-karotenem w dawkach 15-30 mg dziennie przez 8-12 tygodni prowadzi do jego akumulacji w skórze.

• Efektem jest cieplejszy, złocisty odcień cery oraz wyższa odporność skóry na uszkodzenia wywołane promieniowaniem UV. [16]

Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że suplementacja nie zastąpi stosowania filtrów SPF. Publikacje z 2018-2024 podkreślają, że działanie fotoprotekcyjne zależy od dawki i czasu przyjmowania – wyraźne efekty obserwuje się dopiero po kilku tygodniach suplementacji. [16, 17]

Forma beta-karotenu w suplementach diety

Suplementy diety Pharmovit bazują na składnikach pochodzenia naturalnego. Nie inaczej jest w przypadku tych preparatów, w których znajduje się beta-karoten. Wykorzystywany surowiec powstaje w procesie biofermentacji – związek wytwarza się z grzyba Blakeslea trispora. [18, 19]

Katarzyna Szafraniec
Dietetyk kliniczny

Absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. Piastów
Śląskich we Wrocławiu. Specjalizuje się w dietetyce
klinicznej i prowadzeniu edukacji żywieniowej.

Bibliografia

1. González-Peña, M. A., Ortega-Regules, A. E., Anaya de Parrodi, C., & Lozada-Ramírez, J. D. (2023). Chemistry, occurrence, properties, applications, and encapsulation of carotenoids—A review. Plants, 12(2), 313.
2. Gebregziabher, B. S., Gebremeskel, H., Debesa, B., Ayalneh, D., Mitiku, T., Wendwessen, T., … & Getachew, T. (2023). Carotenoids: Dietary sources, health functions, biofortification, marketing trend and affecting factors–A review. Journal of Agriculture and Food Research, 14, 100834.
3. Calugar, L., & Butnariu, M. (2024). Vitamin A and Provitamin A. Pharmaceutical Sciences & Analytical Research Journal, 6(2), 1-5.
4. von Lintig, J., Moon, J., Lee, J., & Ramkumar, S. (2020). Carotenoid metabolism at the intestinal barrier. Biochimica et Biophysica Acta (BBA)-Molecular and Cell Biology of Lipids, 1865(11), 158580.
5. Bufka, J., Vaňková, L., Sýkora, J., & Křížková, V. (2024). Exploring carotenoids: Metabolism, antioxidants, and impacts on human health. Journal of Functional Foods, 118, 106284.
6. Kiser, P. D., Golczak, M., & Palczewski, K. (2014). Chemistry of the retinoid (visual) cycle. Chemical reviews, 114(1), 194-232.
7. Gürbüz, M., & Aktaç, Ş. (2022). Understanding the role of vitamin A and its precursors in the immune system. Nutrition Clinique et Métabolisme, 36(2), 89-98.
8. Choi, M., Baek, J., & Park, E. (2025). Comparative bioavailability of β-carotene from raw carrots and fresh carrot juice in humans: a crossover study. Nutrition Research and Practice, 19(2), 215-224.
9. Cakir, M. A., & Helvacioglu, I. (2023). Bioavailability and health effects of some carotenoids by different cooking methods. International Journal of Gastronomy Research, 2(2), 70-77.
10. Zumaraga, M. P. P., Arquiza, J. M. R. A., Concepcion, M. A., Perlas, L., Alcudia-Catalma, M. N., & Rodriguez, M. (2022). Genotype Effects on β-Carotene conversion to vitamin A: implications on reducing vitamin A deficiency in the philippines. Food and Nutrition Bulletin, 43(1), 25-34.
11. Rychlik, E., Stoś, K., Woźniak, A., Mojska, H. (2024). Normy żywienia dla populacji Polski. Warszawa: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy.
12. Evans, J. R., & Lawrenson, J. G. (2023). Antioxidant vitamin and mineral supplements for slowing the progression of age‐related macular degeneration. Cochrane Database of Systematic Reviews, (9).
13. Keenan, T. D., Agrón, E., Keane, P. A., Domalpally, A., Chew, E. Y., Study, A. R. E. D., … & Age-Related Eye Disease Study Research Group. (2025). Oral antioxidant and lutein/zeaxanthin supplements slow geographic atrophy progression to the fovea in age-related macular degeneration. Ophthalmology, 132(1), 14-29.
14. Kopec, R. E., Chasman, D. I., Okereke, O. I., & Sesso, H. D. (2023). Re‐remembering the influence of randomized β‐carotene on cognitive decline. Alzheimer’s & Dementia, 19(8), 3718-3721.
15. Abrego-Guandique, D. M., Bonet, M. L., Caroleo, M. C., Cannataro, R., Tucci, P., Ribot, J., & Cione, E. (2023). The effect of beta-carotene on cognitive function: a systematic review. Brain sciences, 13(10), 1468.
16. Parrado, C., Philips, N., Gilaberte, Y., Juarranz, A., & González, S. (2018). Oral photoprotection: effective agents and potential candidates. Frontiers in medicine, 5, 188.
17. Baswan, S. M., Marini, A., Klosner, A. E., Jaenicke, T., Leverett, J., Murray, M., … & Krutmann, J. (2020). Orally administered mixed carotenoids protect human skin against ultraviolet A‐induced skin pigmentation: a double‐blind, placebo‐controlled, randomized clinical trial. Photodermatology, photoimmunology & photomedicine, 36(3), 219-225.
18. Papadaki, E., & Mantzouridou, F. T. (2021). Natural β-carotene production by Blakeslea trispora cultivated in Spanish-style green olive processing wastewaters. Foods, 10(2), 327.
19. Sandmann, G. (2022). Carotenoids and their biosynthesis in fungi. Molecules, 27(4), 1431.

Celem wpisów na blogu jest przedstawienie informacji, poglądów, opinii opartych na wynikach prac badawczych i literaturze ogólnodostępnej. Substancji opisywanych na blogu nie należy traktować jako lekarstw lub produktów farmaceutycznych stosowanych w procesie leczenia chorób. Głównym celem wpisów jest propagowanie zdrowego trybu życia i zbilansowanej diety.

Wszelkie informacje zawarte na blogu objęte są prawami autorskimi majątkowymi. Prawa autorskie przysługują Pharmovit Dystrybucja Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Płocku przy ulicy Kostrogaj 9D. Wszelkie kopiowanie całości bądź części informacji zawartych na blogu bez uprzedniej pisemnej zgody Pharmovit Dystrybucja Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest zabronione.