Luteina, naturalny żółto-pomarańczowy barwnik z grupy ksantofili, od lat znana jest przede wszystkim jako składnik wspierający zdrowie oczu. Jednak najnowsze badania naukowe, w tym te opublikowane w renomowanych czasopismach, znacznie poszerzają naszą wiedzę na jej temat. Okazuje się, że jej prozdrowotny wpływ wykracza daleko poza narząd wzroku, obejmując również funkcje poznawcze mózgu i ochronę całego organizmu.

Czym jest luteina i skąd ją czerpać?

Luteina, wraz ze swoim izomerem – zeaksantyną, należy do grupy karotenoidów. Oba związki strukturalnie są bardzo podobne do siebie, różnią się jedynie nieznacznie układem atomów. W przeciwieństwie do lepiej znanego beta-karotenu, luteina nie przekształca się w witaminę A.

Luteina to naturalny, rozpuszczalny w tłuszczach pigment, ekstrahowany głównie z kwiatów aksamitki. Oprócz funkcji barwiącej związek ten charakteryzuje się znaczącą aktywnością biologiczną. Badania in vivo i in vitro potwierdzają jej właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, neuroprotekcyjne oraz zdolność do obniżania poziomu lipidów. Przy czym to jej zdolności do ochrony oczu przyciąga największą uwagę.

Nasz organizm nie potrafi samodzielnie syntetyzować luteiny, dlatego konieczne jest dostarczanie jej wraz z pożywieniem. Po spożyciu luteina jest wchłaniana przez błonę śluzową jelita cienkiego i włączana do chylomikronów; następnie jest wydzielana do limfy, skąd dociera do wątroby. W hepatocytach luteina jest wiązana z lipoproteinami, które są dystrybuowane do tkanek obwodowych, szczególnie do siatkówki, gdzie wykazano najwyższe stężenia.

Najlepszym źródłem luteiny są między innymi:

• Zielone warzywa liściaste: jarmuż, szpinak, kapusta włoska, sałata masłowa, seler naciowy, natka pietruszki.
• Produkty innego pochodzenia: dynia, żółta kukurydza, brokuły, żółtka jaj, cukinia.

Luteina łatwo rozpuszcza się w tłuszczach, rozpuszczalnikach organicznych oraz alkoholach. W związku z tym spożywanie produktów bogatych w luteinę razem z posiłkami zawierającymi tłuszcze jest korzystne, ponieważ w ten sposób wzrasta jej biodostępność. Dlatego w miarę możliwości warto łączyć te produkty z tłuszczami dietetycznymi: olejem lnianym, awokado, oliwą z oliwek czy orzechami.

Luteina na oczy – naturalny filtr słoneczny i ochrona przed AMD

Najlepiej udokumentowaną rolą luteiny jest jej wpływ na zdrowie oczu. Związek ten gromadzi się w plamce żółtej. Plamka żółta znajduje się w centralnej siatkówce, w tylnej części oka i jest odpowiedzialna za ostrość wzroku i widzenie centralne ze względu na wysokie stężenie komórek fotoreceptorowych.

Jak wynika z badań, luteina:

1. Filtruje światło niebieskie
   Nasze oczy są nieustannie narażone  na potencjalnie szkodliwe światło niebieskie, które pochodzi z urządzeń takich jak smartfony, komputery, tablety oraz lampy LED. Luteina pochłania od 40 do 90% promieni szkodliwego, niebieskiego światła widzialnego, chroniąc delikatne fotoreceptory przed uszkodzeniem oksydacyjnym. Ta filtracja optyczna ma kluczowe znaczenie, ponieważ światło o krótkiej długości fali (400 – 500 nm) ma wysoką energię i jest bardzo reaktywne, a zatem może powodować powstawanie wolnych rodników. Oznacza to, że w dalszej perspektywie może przyczyniać się do nasilenia zwyrodnienia fotooksydacyjnego w najbardziej wrażliwych warstwach neurosensorycznych siatkówki, co mogłoby powodować zwiększone ryzyko chorób plamki żółtej i zaćmy.
2. Działa antyoksydacyjnie
   Luteina neutralizuje wolne rodniki powstające pod wpływem światła w tkankach oka, redukując stres oksydacyjny, który jest główną przyczyną starzenia się siatkówki.
3. Zmniejsza ryzyko zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem (AMD)
   Długotrwała suplementacja (przez ponad 6 miesięcy) i dieta bogata w luteinę (10 lub 20 mg/dzień) są silnie powiązane ze zmniejszonym ryzykiem rozwoju i progresji zwyrodnienia plamki żółtej – jednej z głównych przyczyn ślepoty u osób starszych.
4. Zmniejsza efekt olśnienia
   Wspiera działanie plamki żółtej i widzenie poprzez zwiększenie kontrastu obiektów i ich tła. Suplementacja karotenoidami może zwiększać wrażliwość na kontrast i zmniejszać efekt „oślepiającego światła”.

5. Poprawia widzenie u zdrowych osób
   Niski poziom pigmentu plamki żółtej jest powiązany z gorszym widzeniem także u osób zdrowych, w związku z czym przyjmuje się, że suplementacja luteiną poprawia funkcjonowanie siatkówki oraz poprawia widzenie i ostrość wzroku u osób zdrowych, a także zmniejsza ryzyko rozwoju AMD.

Luteina a mózg – wpływ na pamięć i koncentrację

Jednym z najbardziej fascynujących odkryć ostatnich lat jest rola luteiny w funkcjonowaniu mózgu. Jak podkreślają badania, luteina jest dominującym karotenoidem gromadzącym się w mózgu, a jej wyższe stężenie w surowicy krwi odgrywa znaczącą rolę w zachowaniu wydajności neuronalnej i lepszymi zdolnościami poznawczymi.

• Badania wskazują, że wyższy poziom luteiny wiąże się z lepszą pamięcią, efektywniejszym przyswajaniem informacji u osób w podeszłym wieku. Dodatkowo zaobserwowano korzystny wpływ luteiny na lepszą płynność słowną, poprawę pamięci przestrzennej, zdolność rozumowania, a także ukrwienie mózgu. Przyjmuje się, że suplementacja luteiny może także chronić przed określonymi typami demencji i spowalniać spadek funkcji poznawczych związany z wiekiem.

Działanie antyoksydacyjne luteiny chroni komórki nerwowe i struktury synaptyczne przed uszkodzeniami oksydacyjnymi, spowalniając procesy starzenia się mózgu i potencjalnie zmniejszając ryzyko chorób neurodegeneracyjnych.

• Naukowcy potwierdzają, że wyższe stężenie luteiny w tkance mózgowej, osoczu i czerwonych krwinkach wiąże się z mniejszym ryzykiem zachorowania na chorobę Alzheimera, przy czym głównymi mechanizmami działania są właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne luteiny.

Luteina a kości i serce – nietypowy potencjał zdrowotny

Spożycie luteiny jest ściśle skorelowane ze zdrowiem kości i osteoporozą. Zauważono, że wyższe spożycie luteiny i zeaksantyny może być powiązane z lepszą gęstością kości i może odgrywać istotną rolę w zapobieganiu osteoporozie i urazom kostnym.

• Badania eksperymentalne wykazały, że luteina może łagodzić osteoporozę poprzez działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne, stymulując tworzenie kości i hamując resorpcję kości przez osteoklasty.

Istnieją także przypuszczenia odnoszące się do pozytywnego wpływu luteiny na zdrowie układu sercowo-naczyniowego. Związane jest to z właściwościami przeciwzapalnymi luteiny i jej rolą w obniżaniu stężenia cytokin zapalnych, i jednocześnie sprzyjaniu wydzielania cytokin przeciwzapalnych. Luteina wykazuje potencjał do ochrony lipoprotein o niskiej gęstości przed procesami utleniania, co z kolei może zmniejszyć ryzyko miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca.

• 3-miesięczna suplementacja 20 mg luteiny, u pacjentów z wczesną miażdżycą wiązała się ze znacznym obniżeniem stężenia cholesterolu LDL i trójglicerydów w osoczu.
  

Bezpieczeństwo suplementacji

Dbałość o dietę bogatą w zielone warzywa liściaste i żółtka jaj to inwestycja w długoterminowe zdrowie zarówno naszych oczu, jak i mózgu. W przypadkach niedoborów lub zwiększonego zapotrzebowania rozsądna suplementacja pod okiem specjalisty może przynieść wymierne korzyści dla całego organizmu.

• Liczne badania potwierdzają, że luteina jest substancją o wysokim profilu bezpieczeństwa – nawet przy spożyciu 30-40 mg/dzień. Także amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zaklasyfikowała luteinę jako bezpieczną i nadała jej status GRAS.

Nie ma jednak konieczności spożywania aż tak wysokich ilości tego związku. Typowe dawki suplementacyjne wahają się od 10 do 20 mg luteiny dziennie, często w połączeniu z 2 mg zeaksantyny. Szukając produktu dla siebie, warto postawić na połączenie obu tych związków, gdyż oba są cennymi karotenoidami o synergistycznym działaniu.

Bibliografia

1. Mrowicka M., Mrowicki J., Kucharska E., et al., Lutein and Zeaxanthin and Their Roles in Age-Related Macular Degeneration—Neurodegenerative Disease. Nutrients. 2022, 14(4): 827
2. Han H., Chang Y. Jiao Y., Recent Advances in Efficient Lutein-Loaded Zein-Based Solid Nano-Delivery Systems: Establishment, Structural Characterization, and Functional Properties. Foods. 2024, 13: 2304
3. Buscemi S., Corleo D., Di Pace F., et al., The Effect of Lutein on Eye and Extra-Eye Health. Nutrients. 2018, 10(9): 1321
4. Hamułka J., Koczara J., Gronek M., Lutein content of selected Polish foods and estimation of its intake. Polish Journal of Food and Nutrition Sciences. 2005, 14/55(2): 201-206
5. Becerra M. O., Contreras L. M., Lo M. H., et al. Lutein as a functional food ingredient: Stability and bioavailability. Journal of Functional Foods. 2020, 66: 103771
6. Kwiatkowska E., Luteina – źródła w diecie i potencjalna rola prozdrowotna. Postępy Fitoterapii. 2010, 2: 97-100
7. Feng L., Nie K., Jiang H., et al., Effects of lutein supplementation in age-related macular degeneration. PLOS ONE. 2019, 14(12): 0227048
8. Li L. H., Lee J. C.-Y., Leung H. H., et al.,  Lutein Supplementation for Eye Diseases. Nutrients. 2020, 12(6): 1721
9. Ye J., Cheng J., Xiong R., et al., Effects and Mechanisms of Lutein on Aging and Age-Related Diseases. Antioxidants. 2024, 13: 1114

Celem wpisów na blogu jest przedstawienie informacji, poglądów, opinii opartych na wynikach prac badawczych i literaturze ogólnodostępnej. Substancji opisywanych na blogu nie należy traktować jako lekarstw lub produktów farmaceutycznych stosowanych w procesie leczenia chorób. Głównym celem wpisów jest propagowanie zdrowego trybu życia i zbilansowanej diety.

Wszelkie informacje zawarte na blogu objęte są prawami autorskimi majątkowymi. Prawa autorskie przysługują Pharmovit Dystrybucja Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Płocku przy ulicy Kostrogaj 9D. Wszelkie kopiowanie całości bądź części informacji zawartych na blogu bez uprzedniej pisemnej zgody Pharmovit Dystrybucja Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest zabronione.