Bez czarny to roślina, którą znają niemal wszyscy. Jego prozdrowotne właściwości są wykorzystywane od pokoleń, a coraz więcej badań potwierdza zasadność tradycyjnego stosowania tego surowca w niektórych dolegliwościach. Co zatem cennego skrywa czarny bez i jakie są główne wskazania do jego stosowania?

Bez czarny – charakterystyka

Bez czarny (Sambucus nigra L., rodzina piżmaczkowate – Adoxaceae) to jedna z popularniejszych roślin leczniczych w naszej szerokości geograficznej. Jest wysokim krzewem osiągającym wysokość od 10 do 12 m, szeroko rozpowszechnionym w całej Europie Środkowej. Na terenie Polski to gatunek pospolity, który można spotkać w niemalże każdym regionie kraju. Wykorzystuje się go w przemyśle spożywczym, kosmetycznym oraz farmaceutycznym. Surowiec leczniczy stanowią kwiaty oraz owoce bzu czarnego, które zbiera się ze stanu naturalnego.

Kwiaty czarnego bzu – właściwości i zastosowanie

Kwiaty bzu (Sambuci flos) czarnego zakwitają w czerwcu i lipcu. Zbiera się je w początkowym okresie kwitnienia. Stanowią surowiec bogaty w związki polifenolowe. Główną grupę substancji aktywnych kwiatów czarnego bzu stanowią flawonoidy od 0,7 do 3,5% (m.in. rutozyd oraz pochodne kemferolu, w tym kwercetyna). W ich składzie obecne są ponadto śluzy, garbniki oraz kwasy organiczne.

Zgodnie w monografią Europejskiej Agencji ds. Leków (EMA) posiadają zastosowanie jako tradycyjny ziołowy produkt leczniczy wykorzystywany w łagodzeniu wczesnych objawów przeziębienia. Napary i odwary z suszonych kwiatów bzu czarnego działają przeciwzapalnie, napotnie (obniżają gorączkę), przeciwwirusowo oraz wzmagają wydzielaniu śluzu w oskrzelach i ułatwiają usuwanie zalegającej wydzieliny. Nieznacznie zwiększają także ilość wydalanego moczu.

Wyciągi wodne z kwiatów bzu stosuje się wewnętrznie w przeziębieniach, przebiegających z podwyższoną temperaturą ciała i w trudnościach z odkrztuszaniem.

Owoce czarnego bzu – właściwości i zastosowanie

Owoce bzu czarnego (Sambuci fructus) obfitują przede wszystkim w antocyjany (głównie glikozydy cyjanidyny, w tym chryzanteminę, sambucyjaninę), ale zawierają także związki flawonoidowe, węglowodany oraz witaminę C, B₂, a także kwas foliowy. Surowiec, a także otrzymywany z niego sok, działają łagodnie przeczyszczająco, moczopędnie, napotnie, a także wykazują słabe działanie przeciwbólowe. Owoc bzu czarnego stosuje się tradycyjnie w schorzeniach przebiegających z podwyższoną temperaturą, m.in. w przeziębieniu i grypie, zaparciach, a także w celu podnoszenia odporności.

Niektóre z badań klinicznych wskazują na potencjalną użyteczność syropów na bazie wyciągu z owoców bzu czarnego w leczeniu grypy, a także jako środka o działaniu immunostymulującym. W jednej z prób wykazano, że jego przyjmowanie przez osoby chore na grypę (15 ml 4 x dziennie), skutkowało szybszą poprawą stanu zdrowia (subiektywna poprawa w zakresie dolegliwości takich jak: kaszel, katar, ból) w porównaniu z grupą placebo.

Bezpieczeństwo stosowania bzu czarnego

Choć powszechnie bez czarny uważany jest za surowiec dobrze tolerowany i bezpieczny, w związku z brakiem danych klinicznych w tym zakresie, EMA nie zaleca przyjmowania:

1. preparatów z kwiatów nigra:

• kobietom ciężarnym i karmiącym piersią;
• dzieciom poniżej 12. roku życia;

1. preparatów z owoców S. nigra:

• kobietom ciężarnym i karmiącym piersią;
• dzieciom i młodzieży poniżej 18. roku życia.

W praktyce jednak, na polskim rynku farmaceutycznym dostępnych jest wiele preparatów na bazie wyciągów z owocu bzu czarnego, które mogą być bezpieczne stosowane i są rekomendowane już po skończonym 3. roku życia.

Należy pamiętać, że świeże owoce bzu zawierają glikozyd cyjanogenny – sambunigrynę, która działa trująco i może powodować m.in. osłabienie organizmu oraz dolegliwości gastryczne, w tym biegunkę, mdłości i wymioty.

Autor:

dr n. farm. Paulina Znajdek-Awiżeń

Bibliografia:

1. https://www.ema.europa.eu/en/documents/public-statement/final-public-statement-sambucus-nigra-l-fructus_en.pdf
2. https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-monograph/final-european-union-herbal-monograph-sambucus-nigra-l-flos-revision-1_en.pdf
3. Waszkiewicz-Robak B, Biller E. Właściwości prozdrowotne bzu czarnego. Probl Hig Epidemiol 2018, 99(3): 217-224.
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7347422/